Als boerenzoon valt het me zwaar om trots te zijn, nu protesterende trekkerterroristen zich volstrekt belachelijk maken. Ze belagen ons democratisch stelsel en scharen zich achter een failliet landbouwsysteem waar ze zelf het slachtoffer van zijn. Maar ook natuur, milieu en zelfs de voedselvoorziening in ontwikkelingslanden.
— Read this article in English —
Ik had willen zwijgen. Als boerenzoon krijg ik met mijn mening alleen maar ruzie met vrienden en familie, hoewel ik vind dat er juist veel te weinig boeren zijn. Ik had willen zwijgen omdat ik wel degelijk begrip heb voor de boeren en met hen meeleef nu een stikstofminister als een razende om zich heen slaat. En ik had willen zwijgen omdat we al decennia in herhaling blijven vallen en omdat we de huidige crisis al bijna net zo lang zagen aankomen.
Ik had willen zwijgen over die grote groep boeren die de wetenschap in twijfel brengt, zich als stikstofwappies gaat gedragen en zich inlaat met Willem Engel en andere waarheid-ontkenners. En over de veel te kleine groep boeren die daar afstand van neemt. Over de boerenextremisten die politici persoonlijk bedreigen, met hun trekkers op de politie inrijden, het land op hun kop zetten en zaken vernielen, omdat het maar een kleine groep boeren betreft. Want ja: er zijn ook hele mooie acties waar nauwelijks aandacht voor is. Zoals kinderen in Diessen die massaal met de traptractor naar school gaan. Of boeren op Texel die gratis ijs uitdelen.
Maar er zijn ook grootse misstanden in deze boerenstrijd waar geen enkele aandacht voor is. Zo kwamen twee van die boerenstrijders mijn beste vriend intimideren met hun trekkers. Ze kwamen hem thuis opzoeken. Thuis, waar hij vooral rust moet houden vanwege zware hartklachten. En alleen maar omdat hij op Facebook zijn mening heeft verkondigd.
Syndroom van Fahr
Ik blijf dus niet meer zwijgen over de verharde boerenkoppen waarin voor hun eigen, zo geroemde boerenslimheid geen ruimte meer is. Een boerenslimheid die volledig verkalkt is door de communicatie van de agri-maffia die de boer stroop om de mond smeert en hem met mooie woorden laat geloven in een landbouwsysteem dat alles en iedereen uitput en uitbuit. Soms denk ik dat de boerenstand massaal is aangetast door calcificatie, ofwel het Fahr syndroom.
Het syndroom van Fahr is een zeldzame neuropsychiatrische aandoening waarbij diep in de hersenen bepaalde vaten verkalken. Bijvoorbeeld in gebieden waar het cognitief vermogen zit of het geheugen, wat kan leiden tot psychiatrische cognitieve stoornissen. Tip voor het UMC Utrecht die nog calcificatiepatiënten zoekt voor onderzoek: ga eens kijken bij de boerenprotesten.
Schaamte
Ik speel het misschien wat hard, maar als boeren werkelijk menen iets te bereiken met hun krachttoeren, dan blijf ik niet achter. Ik ben ook boerenzoon. En ik ben ook kwaad. Ik ben kwaad omdat mijn boerentrots het de afgelopen jaren flink te verduren kreeg en woedend om wat ze mijn vriend en de vrije meningsuiting proberen aan te doen. En ik ben kwaad omdat nu de schaamte ongenadig toeslaat.
Ik schaam me voor de boeren die hun boerenslimheid laten infecteren door de agrocommunicatie van de Rabobank, van Wageningen Universiteit, van FrieslandCampina, Bayer en alle andere multinationale afnemers en toeleveranciers en van Albert Heijn en consorten.
“Wij hebben hetzelfde belang als de boeren”, roept deze agri-maffia. “Want als het goed gaat met de boeren gaat het goed met ons.” En boeren slikken het als zoete koek, wetende dat het tegenovergestelde ook waar is: “Als we boeren uitbuiten en marginaliseren dan gaat het misschien nog veel beter met ons.” Maar nee, boeren laten zich massaal in de luren leggen door hun Grote Vrienden die hen vangen in een web van hoge kostprijzen die leiden tot de hoogste opbrengsten maar ook erbarmelijk lage opbrengstprijzen.
Lage opbrengstprijzen waar de supermarkt op haar beurt van profiteert. De supermarkt die de consumentenprijzen hoog houdt om geld te kunnen verdienen over de rug van de boer. Alles draait immers om macht en de kleine boer heeft geen macht. Coca-Cola heeft macht. Die zet de supermarkt onder druk en eist de mooiste plek in het schap terwijl de supermarkt nauwelijks tot geen marge mag rekenen. De supermarkt mag blij zijn met de klandizie in de winkel. Want zonder Coca-Cola blijft de klant weg. En omdat de supermarkt geen winst kan maken op die mooie flessen vol goedkoop geproduceerd suikerwater, zet de supermarkt de boer onder druk die moest kromliggen en moest investeren in stallen, grond, voer en beesten.
Rabobank
De boer ziet het aan en vertrekt geen spier. Dat is nu eenmaal de markt en de markt moet z’n werk doen. Dat is één van de vele dogma’s die ze krijgen aangepraat van hun grote vrienden, zoals van de Rabobank die de ellende van nu voor een belangrijk deel heeft veroorzaakt. De huichelachtige boerenvriend Wiebe Draijer, directievoorzitter van de Rabobank jammerde in De Telegraaf dat het kabinet in de stikstofaanpak te weinig oog heeft voor het persoonlijke leed en de onrust onder boeren.
Maar als er iemand schuld is aan het boerenleed dan is het wel de Rabobank. Dit boerenleed is namelijk in de eerste plaats veroorzaakt door de enorme overproductie. En die komt niet alleen op het conto van de overheidssubsidies, maar is voor een belangrijk deel ook een gevolg van de hypotheken en leningen voor de boerenbedrijven en hun dure machines. Nog steeds heeft de Rabobank bij 35.000 Nederlandse boeren voor 30 miljard aan kredieten uitstaan. Wereldwijd gaat het zelfs om ruim 105 miljard.
Als een boer zijn verouderde stallen wil aanpassen, of moet investeren in een luchtwasser die hij niet kan terugverdienen, maar nu eenmaal verplicht is, dan krijgt hij bij de Rabobank meestal alleen een lening als die investering gepaard gaat met een uitbreiding. Dat is de Rabobank.
De Rabobank, dat is de bank die de import van goedkope soja uit de Amazone financiert wat ten koste gaat van oerbossen en de inheemse bevolking. Goedkope soja waarmee ons vee wordt gevoerd. Vee dat ons exportdeviezen oplevert, maar ook mestoverschotten. En die overschotten hebben op hun beurt geleid tot het onder meer het huidige stikstofprobleem. Zo maakt de Rabobank zijn naam waar: Rabo betekent immers beroving in onder meer het Baskisch.
Schaalvergroting
Wiebe Draijer is kortom de laatste die mag zeuren over boerenleed, maar hij heeft wel een punt. Boeren bungelen al drie jaar aan het stikstoflijntje. De overheid heeft altijd samen opgetrokken met de Rabobank in de dans macabre die schaalvergroting heet. Schaalvergroting van boerenbedrijven met een leegloop van het platteland tot gevolg.
Per dag stoppen er zes tot zeven boeren. Daar klagen de boeren zelden over, want dat is nu eenmaal een logisch gevolg van de schaalvergroting, weten zij, met het stroop van de agri-maffia om de mond. Boeren moeten nu eenmaal groeien, want: “stilstand is achteruitgang”. Wat natuurlijk onzin is, want stilstand is net zo min vooruitgang als achteruitgang. Stilstand is stilstand en daar is niks mis mee. Maar hoe vaker het dogma wordt herhaald, hoe waarachtiger het wordt en hoe harder de race to the bottom wordt gereden. Uiteindelijk, zo luidt het dogma, zullen de beste ondernemers overblijven.
Maar ook dat is kolder. Want wie is er een betere boer. De boer die uit 25 hectare een inkomen kan halen, of de boer die daar 300 hectare voor nodig heeft? En ben je nu echt zo’n ontzettend goede boer wanneer je alleen maar varkens kunt fokken of koeien kunt melken? En was je grootvader zo’n ontzettende prutser dan? Omdat hij niet gespecialiseerd was, zoals dat van de efficiency-slag die met de schaalvergroting gepaard ging moest? Met die paar koetjes, plus varkens, plus kippen, plus akkerbouw, plus tuinbouw? Nee, hij had inderdaad geen HAS gestudeerd, of Wageningen UR, maar hij wist beter dan jij hoe die verschillende bedrijfstakken elkaar konden aanvullen en hoe hij zijn risico’s moest spreiden.
Boterbergen en melkplassen
Grootvader was iemand van voor de Tweede Wereldoorlog. Na de hongerwinter luidde het adagium: ‘Nooit meer honger’. En de Groninger boer Sicco Mansholt die vanuit de Wieringermeer voedseltransporten had geregeld voor de onderduikers, werd aangewezen als landbouwminister. Hij maakte werk van importheffingen en exportsubsidies. Europees mocht hij dit beleid van marktbescherming uitrollen. Een succesvol beleid, want er kwam voedsel in overvloed. Het werd zelfs te succesvol, want het leidde tot boterbergen en melkplassen. Tot zijn eigen groter spijt, maar hij kwam pas tot inkeer toen hij niks meer te zeggen had.
De overheid kwam niet tot inkeer, want het had enkel oog voor de economische successen. Mansholt was van de PvdA, maar zijn beleid werd omarmd door KVP, CDA en VVD. Sinds WOII hebben we nooit een kabinet mogen meemaken zonder minimaal één van deze partijen.
Het adagium luidde: ‘de markt moet z’n werk doen’. Dus werden de importtarieven afgebouwd. Boeren moesten produceren voor de wereldmarkt. De overproductie houdt echter de voedselprijzen laag. En om die voedselprijzen laag te houden mochten de landbouwsubsidies blijven.
De vrije markt is dus een fabeltje. De boer krijgt dus steun voor zijn overproductie die de opbrengstprijzen onder druk zet, maar wordt tegelijkertijd overgeleverd aan de wereldmarkt waar hij moet concurreren met zijn collega in Oost-Europa of waar ook ter wereld, die minder kostprijsverhogende maatregelen voor zijn kiezen krijgt en op veel goedkopere grond kan produceren.
Zo blijft de leegloop van het platteland toenemen, al valt dat niet op omdat de schaalvergroting blijft doorzetten. Per dag mogen er zes tot zeven boeren stoppen, de overproductie neemt niet af, want andere boeren, voornamelijk grootschalige opkopers die niks meer met een boerenbedrijf te maken hebben, kopen de bedrijven op en zetten er een manager op.
De overproductie van mest neemt dus ook niet af, ondanks alle kostprijsverhogende maatregelen van mestscheiders en mestfabrieken. Kortom: het beleid is enorm uit de klauwen gelopen. Zo is onder meer de stikstofproductie zo hard gestegen, dat de rechter het kabinet moest terugfluiten.
Ruttiaanse wijze
Dat het anders moet, mag duidelijk zijn. Het kabinet Rutte doet dat op geheel Ruttiaanse wijze, door paniekerig om zich heen te slaan en zonder rekening te houden met enige menselijke waardigheid. Er wordt een minister van stikstof aangewezen die zo lomp als ze kan een stikstofkaart op tafel pleurt, waar elke logica aan ontbreekt, maar waar elke boer wel precies kan zien hoeveel hij moet inleveren. Dit soort politiek mogen we onderhand gewend zijn na het zoveelste kabinet Rutte. Maar dat er een stikstofoverschot bestaat, is niet te ontkennen.
Ja, natuurlijk is het te ontkennen. Zoals corona ook is te ontkennen. In dat geval zijn het coronawappies. Wie de wetenschap rond het stikstofdossier ontkent, noemen we een stikstofwappie. Want dat de Nederlandse landbouw te veel stikstof produceert, was al in 2015 bekend. Het is ook logisch, want er zitten bijna nergens zo veel dieren dicht opeen als in Nederland. Al in 1970, in de tijd dat Mansholt Eurocommissaris van Landbouw was, werd er gewaarschuwd voor mestoverschotten.
‘Gewasbeschermingsmiddelen’
Boeren krijgen altijd de schuld. Nu is het land te klein vanwege stikstofoverschotten. Dat er ook een probleem is rond de waterkwaliteit bespreken we weer een andere keer. Toch is het juist omdat Nederland de waterkwaliteit en de fosfaatnormen niet meer kan garanderen, dat Nederland de derogatie dreigt te verliezen. Derogatie betekent in dit geval een uitzonderingspositie voor Nederlandse boeren om meer mest uit te mogen rijden dan andere lidstaten. Ik zie het volgende boerenprotest alweer aankomen.
Een volgende keer moeten boeren weer op de barricaden op om chemische bestrijdingsmiddelen te mogen blijven spuiten. Nee, ik moet zeggen: ‘gewasbeschermingsmiddelen’. Want de moderne boer kent de communicatiemores maar al te best. Het zijn immers ‘middelen om het gewas te beschermen.’ Ja, zeg ik dan: ‘door ziektes en plagen en onkruiden te bestrijden.’ Zelf vind ik trouwens dat er niet meer over ‘on’kruiden mag worden gesproken. Dat is stigmatiserend voor deze veelal nuttige planten. Hoe dan ook: De Europese Unie vindt dat chemische middelen tegen 2030 gehalveerd moeten worden.
Boeren krijgen altijd de schuld. Van de slechte waterkwaliteit, van de teloorgang van insecten, van luchtvervuiling, van stank en fijnstof, van Q-koorts door geiten die bijna honderd Nederlanders het leven heeft gekost, van megastallen die het aanzien van het platteland aantasten en misschien vergeet ik nog wel wat. Oh ja: de honger in de wereld. Maar daar kom ik zo op.
Boeren zorgen voor honger
Het is niet terecht, stellen boeren, dat zij overal de schuld van krijgen. En ze hebben gelijk. Want het is niet de boer die schuld is aan deze alomvattende landbouwcrisis, het is het systeem. Tijdens hun protesten etaleren boeren waarheden als koeien. ‘No farmers no food!’ en ‘U moet goed weten, wij boeren zorgen voor eten’. De karrenvrachten aan aardappelen en suikerbieten die boeren in de herfst van het land halen zijn inderdaad niet te ontkennen. Net zo min als de vrachtwagens vol varkens en de exportcijfers: Maar liefst 104,7 miljard euro mocht Nederland op de handelsbalans bijschrijven dankzij de uitvoer van landbouwproducten. Daarmee is Nederland de tweede exporteur van agrarische producten ter wereld.
Boeren zorgen dus niet zomaar voor eten, ze zorgen voor enorme overschotten. En daarmee komen we op de stelling: ‘Boeren zorgen voor honger’. Want de overschotten komen tegen dumpprijzen op de wereldmarkt terecht, wat betekent dat scheepsladingen aan onder meer melkpoeder en pluimveevlees op de markt in landen als Nigeria en of Ghana worden gedumpt. Boeren kunnen daar geen markt opbouwen, want ze kunnen niet concurreren tegen onze gesubsidieerde overschotten. Consumenten zijn van deze goedkope voedselstromen afhankelijk, wat pas een probleem wordt als die toevoer onverhoopt stokt. Zoals bij misoogsten in het rijke westen of bij een oorlog, zoals nu in Oekraïne.
Ronduit fout
Ik besef: het gaat te ver om de Nederlandse boer die tegen onzekere en vaak lage inkomsten in het zweet des aanschijns ons brood produceert, te beschuldigen van het veroorzaken van honger elders in de werelds. Het is ook niet de boer die dit veroorzaakt, het is het landbouwbeleid. Dit beleid maakt de Europese boer afhankelijk van subsidies. De EU spendeert jaarlijks €42 miljard euro van ons belastinggeld om de boer een oneerlijk voordeel te geven op de wereldmarkt.
Boeren zijn hier niet schuldig aan. Maar boeren die nu op de barricaden gaan, scharen zich wel achter dit beleid. En ze zijn ronduit fout als ze wel protesteren als hun overproductie gevaar loopt, maar niet wanneer er quota worden afgebouwd die hun markt zouden moeten beschermen.
Perspectief
Het wordt hoog tijd voor een andere overheid. Een overheid die ophoudt crises op hun beloop te laten en pas op het eind in een paniekreactie brandjes probeert te blussen. Het wordt tijd voor een ander beleid. Een beleid dat niet de markt voorop stelt, maar mens en milieu. De burger, de boer en de natuur waar iedereen van afhankelijk is.
Boeren verdienen een integraal beleid. Zodat ze kunnen produceren, zonder overschotten die niet alleen de natuur geweld aandoen, maar ook de opbrengstprijzen van landbouwproducten op de wereldmarkt. Niet alleen in Nederland, wereldwijd kampen boeren met een gebrek aan opvolgers. De gemiddelde boer op deze planeet is 60. De vraag: ‘Waarom wil niemand meer boer worden?’ wordt in de media meestal beantwoord met: ‘omdat er geen opvolger is’. Ik zeg: Daarom is geen antwoord. Waarom is er geen opvolger? Omdat er geen perspectief is. En perspectief, dat is waar de boeren nu om roepen.
Maar er is geen perspectief, want de prijzen zijn al jaren te laag. Ze zijn te laag en ze fluctueren. Boeren leveren hun producten maar al te vaak voor minder geld dan dat de productie gekost heeft. Dat dit gewoon boze opzet is van de dans macabre van de agri-maffia, mag niet gezegd worden. Maar ze profiteren er wel van, de banken, de agri-multinationals en de supermarkten. Er valt geen geld te verdienen in de landbouw, alleen aan de landbouw.
Omdat gangbare boeren geen geld kunnen verdienen aan de opbrengstkant, moeten ze het halen aan de kostenkant. En de gangbare manier om kosten te besparen is de productie te verhogen. Als je een grote tractor hebt, bewerk er dan meteen wat meer grond mee. En als je toch een stal bouwt, bouw dan een stal voor genoeg dieren. Dan kan er ook een volle bulkwagen voer komen. Dat is voor de voerfabrikant ook voordeliger dan wanneer hij met één bulkwagen twintig boeren moet langsrijden.
Een overheid die wil dat kleinschalige boeren een inkomen kunnen verdienen, terwijl ze een eerlijk product produceren, met zorg voor hun omgeving en de natuur, dan dienen ze een integraal beleid te voeren dat boeren beschermt tegen de grillen van de markt, die nu ook allerminst vrij is.
Zorg dus dat ze een inkomen halen door minder chemische middelen te gebruiken. En zet innovaties niet uitsluitend in voor economische doeleinden. Het landbouwbeleid heeft altijd ingezet op steun aan innovaties waarmee Nederlandse boeren een voorsprong hadden op de wereldmarkt.
Prangende vraag: waarom zijn biologische methoden geen innovaties? Waarom doet Wageningen Universiteit zo absurd weinig onderzoek naar agro-ecologische landbouwsystemen? Het belang van bodemschimmels voor plantengroei is van zeer recente datum. Waarom wordt er zo weinig aandacht besteed aan dit soort vernieuwingen?
Prangend antwoord: omdat het de verkoop van chemische middelen in gevaar brengt. Het zou een mooie boel worden als boeren zouden gaan samenwerken met de natuur, in plaats van te strijden tegen de natuur. Dan kunnen ze wel inpakken, die fabrikanten van ‘gewasbeschermingsmiddelen’.
Goedkoop voer
En ook de burger verdient een eerlijk product. Een gezond product dat op een eerlijke manier is geproduceerd met respect voor de natuur. Als je het de burger gaat vragen, dan wil hij best meer betalen als het geld goed besteed wordt. 70 procent van de burgers wil meer betalen voor het vlees, omwille van het milieu. Maar staat hij dan in de winkel, dan is slechts 37 procent bereid meer te betalen voor milieuvriendelijke voedselproducten.
De overheid is er om de burger te beschermen, maar legt haar oor te luister bij de agri-maffia en voegt zich bij het motto: ‘de markt moet z’n werk doen’. De consument wordt dus bediend met een goedkope kiloknaller waar de boer voor krom heeft moeten liggen en concessies moest doen aan dierenwelzijn, natuur, milieu en arbeidsomstandigheden.
De consument krijgt goedkoop voer voorgeschoteld, terwijl de burger het nakijken heeft. Dit is niet ‘de markt die zijn werk doet’, dit is weldoordacht overheidsbeleid. De overheid danst mee met de agri-maffia en staat de markt toe de voedselprijzen te drukken, omdat ze dan geen eerlijke inkomenspolitiek hoeven te voeren. Want hoge voedselprijzen zijn niet het probleem, de kwestie is dat de bevolking door het beleid van de overheid te weinig geld heeft om een eerlijke prijs te betalen voor een eerlijk product.
En schaamteloos stuurt onze overheid de armoedzaaiers naar de voedselbank.
23 maart 1971
Zowel boer als burger verdienen een eerlijk beleid. Maar ook natuur, milieu en volksgezondheid. Boeren worden gedwongen om voor een goedkoop product de natuur te vervuilen met chemische middelen. Het eindproduct wordt dan lekker goedkoop, want de vervuiling van lucht, bodem en water worden niet berekend. De kosten om de schade te herstellen zijn weer voor andere partijen. Voor de waterzuiveringsinstallatie bijvoorbeeld. En voor de zorgverzekering.
Het kan. Een integraal landbouwbeleid is mogelijk. Maar we hebben dan wel een kabinet nodig die zijn oren niet laat hangen naar het bedrijfsleven, maar een kabinet dat werkelijk luistert naar de burgers.
Het kan. Een integraal landbouwbeleid is mogelijk, al zal het tot hevige protesten leiden. Vooral van de grootste boeren die de meeste winst maken en die gesteund worden door de agri-maffia van multinationals, banken, supermarkten en Wageningen UR.
Maar bedenk ook: het beleid van Mansholt dat aan de basis van de huidige problematiek ligt en dat nog steeds hartstochtelijk wordt verdedigd, leidde tot hevige protesten. Misschien nog heviger dan nu. Op 23 maart 1971 sneuvelden straatmeubilair, winkels en een tram in Brussel. Poppen die Mansholt moesten voorstellen werden in brand gestoken onder de leuze: “Plan Mansholt: NEEN! Welvarende gezinsbedrijven: JA!”. Bij botsingen tussen de boeren en de rijkswacht vielen vele gewonden en zelfs een dode.
Maar de protesten haalden niets uit. Mansholt zette zijn plannen door en het beleid staat na meer dan vijftig jaar nog steeds fier overeind. Al zag hij zelf aan het eind van zijn leven in welke enorme fout hij had gemaakt. Ik denk dat het tijd is de fout weer recht te zetten en te kiezen voor welvarende gezinsbedrijven.
En nu vraagt u zich misschien af: moet je na zo’n lang betoog niet iets zeggen over Caroline van der Plas? Dan zeg ik: Nee. Ik moet niets zeggen over Caroline van der Plas. Ik heb al genoeg harde woorden gebruikt. Ik kan veel beter zwijgen.
©Marc van der Sterren
Waardeer dit artikel!
Dit artikel lees je gratis. Vind je het artikel en mijn inzet de moeite waard? Dan kun je jouw waardering laten blijken door een bijdrage.
Dit is echt een duidelijk en begrijpelijk verhaal.
De boeren worden uitgemolken door n fout systeem. We moeten af om via de vrije markt voedsel te produceren. Het is een bulkmarkt geworden.
De kosten naar een goed systeem met meer milieuwinst en een eerlijk boereninkomen zal door onze overheid en banken moeten worden betaald.
We zijn er al 25 -30 jaar te laat mee!
Klopt Johan: < De kosten naar een goed systeem met meer milieuwinst en een eerlijk boereninkomen zal door onze overheid en banken moeten worden betaald>
Probleem is dat er door de banken en door de andere multinationals niks te verdienen valt aan een eerlijk systeem. En zij hebben de macht over onze politici.
Ben het niet voor 100% eens met betiteling boeren zorgen voor voedsel klopt, maar niet voor honger: dat is meer de politiek of de agrarische handelaar: idd. het structureel dumpen/hum. hulp van de ‘ overschotten of bergen’. Ook het creëren van schaarste als in agressie- oorlog situatie nu, zorgt voor torenhoge prijzen voor veelal behoeftigen
Hallo Marc,
Betekent dit dat Nederland niet beter de EU kan verlaten? Zodat we zelf gaan over de marktordening? Handeldrijven kan altijd, maar dan wel op onze voorwaarden.
Dan is er meer mogelijk. Binnen de EU kan wat jij wil niet. In de EU ga je dit niet oplossen, juist daar heeft de industrie een stevige vinger in de pap. Bedrijven als Bayer, Basf en Cargill hebben daar korte lijntjes.
Ook wil de EU vrijhandel met Canada, Verenigde Staten en Oekraïne (daar is al de grond al in handen van miljardairs) daardoor wordt onze boer nog verder in het keurslijf van de huidige marktordening gedrukt.
Ik ben benieuwd hoe je tegen een Nexit aankijkt in relatie tot het toekomstperspectief dat je schetst voor onze boeren.
Groetjes,
Bas
Nog gekker….!
De primaire productie, waaronder de eerste levensbehoeften, komt van de mensen, met hoofd en handen. Ook overheid en banken zijn daarvan afhankelijk. Jammer genoeg zijn er nu zoveel perverse prikkels en ook kenniskloven en communi
catiestoornissen, dat het vertrouwen in het systeem en de werking van het systeem ernstig ontregeld raken. Intussen is er een oorlog gaande waarin naar voren komt hoe het Westen zich heeft weten te isoleren in de wereld, en waarin voedselvoorziening een belangrijke rol speelt. Zie wat Rob de Wijk zegt over afrekening van het koloniale verleden.
.
Graag link naar Rob de Wijk
ze laten zich uitmelken. ze zijn geen kinderen, maar gedragen zich wel als zodanig. ze moeten hun eigen verantwoordelijkheid gaan accepteren.
Heel goed stuk, dank daarvoor
Met veel interesse heb ik vanochtend het kritische artikel gelezen. Het is me uit het hart gegrepen, hoeveel moed je hebt getoond om vanuit jouw positie als boerenzoon dit te doen. De ontwikkelingen in de landbouw van decennia lang zijn hiermee haarscherp bloot gelegd met alle gevolgen voor de boeren hier en wereldwijd. Top! Dit moet iedereen lezen.
Sluit ik me helemaal bij aan!
Marc, een heel verhelderend artikel. En ontzettend waar in mijn ogen.
15 jaar geleden heb ik al een Brabantse tomatenteler mogen helpen om nieuwe richtingen te verkennen en in te slaan bij de voortzetting van zijn bedrijf. Een gedeelte van zijn kassen waren afgeschreven en volgens de Rabobank was de enige optie: op een andere locatie een fors grotere kas bouwen met een mega-investering. En dan natuurlijk slechts één tomatenras kweken tegen een zo laag mogelijke kostprijs. Niet kijkend naar de overproductie die ze al hadden bij hun kleinere bedrijf, of de sociale functie van het bedrijf in het dorp, of de persoonlijke doelen en interesses van de ondernemers.
Met een klein team ‘creatievelingen’ hebben we geluisterd naar de ondernemers en gekeken naar oplossingen voor een gelukkige toekomst. Ik kijk nog altijd met veel trots terug op dit project omdat het de ondernemers in staat stelde om los te breken uit het systeem en vanuit hun eigen normen en waarden en persoonlijk geluk een nieuwe toekomst op te bouwen.
Hi Martijn, is dat initiatief van 15 jaar terug niet te schalen naar de huidige problematiek? Denk dat er genoeg boeren zijn die het over een andere, meer regeneratieve boeg willen gooien maar geen idee hebben waar te beginnen en wie ze daarmee kan helpen.
Hele goede samenvatting van het verloop van een mooi vak .
En als boeren/tuinderszoon veel over nagedacht .
Toen ik het punt van grondgebonden boeren met eigen mest en soms aanvoeren voor akkerbouwgewassen en geen uitbreiding mogelijk was door hulp van de gemeente, was het stoppen , zoals zo velen.
Het is jammer, want als ik “Kritische en constructieve journalistiek” lees dan denk ik: Ja! Eindelijk. Meer onafhankelijke journalistiek.
Maar dit is een blog. Geen nieuws. Het idee van journalistiek is die van onpartijdigheid.
En nu denk ik: ik kan dit net zo goed niet posten… want het levert mij meer gezeik op dan waar ik trek in heb. Maar dat is nou juist waar je tegen ageert en waar ik het helemaal mee eens bent. Van wat ik er van gelezen heb, want ik ben gestopt na “agri-maffia”, want daar was mijn hoop op een enerverend stuk informatie te loor.
TL:DR
Goed dat je het zegt, het stuk is zeker kritisch maar niet echt constructief nog journalistiek.
Je hebt gelijk. Dit stuk is inderdaad meer opiniërend dan journalistiek. En dat is ook waarom ik, net als jij dacht:
Maar het valt mee. Dat gezeik.
Heel goed, duidelijk stuk. Ben je al uitgenodigd door 1 van de hijgerige presentatoren van Op1? (Op Swenn Kockelkornn na) om dese kant van het vrrhaal te doen?
Nee, dan moet ik toch nog wat harder schreeuwen vrees ik. 😉
Dat het systeem verrot is mag duidelijk zijn. De vraag is alleen nu, hoe gaan we uit deze vicieuze cirkel komen? De boerenprotesten maken dit niet makkelijker, eerder moeilijker. Het wordt tijd dat er een aantal welwillende mensen, zowel van uit de boerenorganisaties als vanuit de politiek, om de tafel gaan zitten om dit probleem nu eens goed aan te pakken. Liefst op Europees niveau, want daarmee moet ook het subsidiestelsel voor eens en altijd maar eens afgebroken worden.
Dit is een artikel met nuance. Ik ben het helemaal mee eens. De wijze waarop het gaat is bijzonder slecht, en ik zie een nieuwe toeslagen affaire of Groningen opdoemen. Maar het doel is duidelijk. Voor hetzelfde inkomen, minder beesten, betere weilanden en hogere kwaliteit. Net zoals we het hier in Nederland 40 jaar geleden deden.
Prima stuk waarin van alle kanten goed naar dit probleem en dit gedrag wordt gekeken. Trots op de boer ben ik al heel lang niet meer. Het systeem is rot maar ‘de boer’ had ook al lang bij zinnen kunnen komen.
Dat is de enige twijfel die ik bij dit artikel voel. Hadden de boeren zelf niet al lang in actie moeten komen tegen iets dat al decennia lang bekend is?
Overigens een prachtig, emotionerend artikel.
Natuurlijk. Die boeren zijn er wel, maar die moeten alles zelf doen. Boeren die op kleinschalige manier lokale producten of biologisch gaan werken, moeten alles zelf doen. Krijgen nergens steun van. Tekenend voorbeeld: omschakelen naar bio is een enorme investering, bovendien mag je de eerste twee jaar je product nog niet als bio verkopen (wegens residu in de bodem en zo.) Zelfs voor deze omschakelperiode is geen subsidie of tegemoetkoming te krijgen. Een gangbare varkensboer die wil uitbreiden krijgt meteen subsidie op een luchtwasser.
Dit klopt. Mijn zwager is koeienboer en onlangs overgestapt op biologisch. Dat was een enorme omschakeling die jaren duurde. Hij doet al jaren zijn best om minder stikstof te produceren, maar het is hard werken voor weinig geld. Volgens mij zou hij er meer aan overhouden als hij de boel verkocht en ging rentenieren.
Het gewone, eerlijke boerenbedrijf moet rendabeler worden. Die subsidies moeten naar kleine boeren met oog voor de natuur, niet naar vervuilende megastallen en overproductie die in Africa wordt gedumpt.
Overigens bedankt voor de complimenten.
Zeer overtuigend, zeer belangrijk en dus is de vraag hoe je dit onweerlegbare artikel breed in de media , de politiek en natuurlijk onder de ogen van de boeren krijgt .
Met dank & groet
Theo Douma
Helder stuk!!!!
Fantastisch stuk!! Opgegroeid onder de koeien met mijn blote voeten in de wei. Ik zou bijna de politiek in willen alleen al om op de bres te springen voor een goed landbouwbeleid!! Daarbij pleit ik hier dan ook voor toch meer boerenwinkels zodat de boer direct zijn eigen winst kan pakken en de invloed van de grote jongens (supermarkten) minder wordt. Oh en mijn Rabo rekening opheffen (had ik al niet…is van mijn overleden man). Mij heb je als medestander voor een beter beleid 💫
Prima stuk waar ik het grotendeels mee kan instemmen . Deplossing blijft nog een uitdaging voor ons volle Nederland. ‘k Denk dat er meer voor lokaal geproduceerd/verbruikt zou gegaan kunnen worden voor de basis-benodigdheden: Zo min mogelijk verslepen/transporteren i d wereld. Zeker geen diervoeding uit exotische oorden waarvoor oerbos gekapt wordt. Wel eerlijke prijzen met onderlinge kwaliteits-concurrentie. Maar geen banken/multinationals-sturing voor rat race to the bottom voor massa productie tegen afbraak prijzen voor de boer: Eerlijker handel bij afnemers/leveranciers. Alles minder grootschalig maar met garantieprijzen zonder boterbergen, graan overschotten e d .? En misschien zelfs hulp aan onderontwikkelde landen om mogelijk daar hun eigen verbruik- productiemethoden te verbeteren.?
Het stoppen met dumpen is belangrijker dan het helpen. Europa heeft Afrika in de hele geschiedenis alleen maar gebruikt en geplunderd. Daarom gaat het daar zo slecht. Niet omdat ze te weinig hulp krijgen.
Over hulp wordt gezegd: ‘Give a Man a Fish, and You Feed Him for a Day. Teach a Man To Fish, and You Feed Him for a Lifetime’.
Ik vind dit zeer aanmatigend. Alsof ze niet zouden kunnen vissen daar. Het probleem is dat we met grote crawlers hun zeeën leegvissen. Daar helpt geen hulp meer aan.
Hartelijk dank voor uw interessante analyse. Leerzaam en fijn geschreven. Ik struikelde erover via Twitter – soms heb je geluk! – en heb het daar na lezing uiteraard verder doorgezongen.
Kwetterdekwetter.
Ook fijn: dat u uw lezers de mogelijkheid biedt iets te betalen als blijk van waardering. Dat heb ik met heel veel plezier gedaan.
Nogmaals dank,
Mireille Jansma
Hartelijk dank Mireille, voor de complimenten en de donatie. Het is altijd lastig om met goede verhalen bij de media te leuren, zeker met zulke uitgebreide verhalen. Fijn dat mijn werk op deze manier gewaardeerd wordt.
Eenzijdig ,slecht verhaal ,erg negatief , polariserend , geen oplossingen , echte column van een burgerboer.
ps ik ben groenteteler en weet dat huidige teeltwijze bij aantal telers niet houdbaar is ,
maar kom zelf met praktische oplossingen en draag dat uit .
Ik kan alles toelichten en uitleggen ,alleen deze column is zo negatief dat ik er niet aan begin .
Groetjes Peter Appelman , agrarier in transitie zonder problematische schulden en belever veel supermarkten en zie graag alle subsidies afgeschaft.
Dank voor de reactie Peter.
Voor de duidelijkheid: ik ben geen burgerboer, ik ben een boerenzoon. En ik ben kwaad, net als de boeren. Daarom haal ik misschien wel wat fel uit. Mijn excuus.
Hallo Peter,
Ik lees dat je een agrariër bent in transitie? Wat houdt dat praktisch in? Ben benieuwd naar je visie.
Alvast bedankt voor je reactie
Peter Buter
Ik zou je toch wel enthousiasmeren om die mening ergens gepubliceerd te krijgen. Voor outsiders is het moeilijk om enig beeld te krijgen wat de problemen en oplossingen zijn, en anders dan de populaire mening gaat is bijna niemand ’tegen de boer’.
Als er meer practische, normale verhalen zijn is dat ook de weg naar nuance en het idee van zaken samen oplossen. Nu lijkt het geheel gegijzeld tussen radicale boeren, lobby’s en politiek. En die zijn op dit moment de toekomst aan het bepalen. Lijkt mij nuttig als daar meer geluiden tussen zitten en dat mag best luid.
Wat dat betreft vind ik Marc artikel – te scherp of niet – heel nuttig tussen de zwart-witte messenslijperij die je verder vooral hoort en leest.
Dank je Bas, Ik zal inderdaad nog eens overwegen of ik het artikel ergens ga aanbieden.
Excellent betoog! Aan het bepleite integrale beleid mankeert het al jaren, maar jouw bespiegeling is 100% integraal. Ik hoop nu 2 dingen: 1) dat de wal het schip keert, en dat de bank en de agrisector definitief door de mand vallen, evenals de heethoofden die zich nu als menselijk schild laten inzetten. En 2) dat er eindelijk!! meer waardering komt voor echt vernieuwende boeren, die willen luisteren naar hun land, de planten en de dieren, en die zoeken naar een evenwicht.
Dank voor jouw stuk en een bredere ook historische kijk. Wel opinie, maar ok.
Wat ik dan mis is de exit voor deze boeren die klem zitten (wie niet in het begin van iedere keten) in het systeem. Uitkoop alleen is zeker niet de oplossing, misschien wel meer (kleinschalige) duurzame boeren en meer akkerbouw en gemengde bedrijven. Bon, dank voor jouw stuk.
Een blog naar mijn hart… hartekreten die ikzelf ook al heel lang tussen de oren probeer te krijgen maar ook zo herkenbaar dat collega’s je erop veroordelen 🙁
Ik hoop dat steeds meer boeren en tuinders dit soort woorden omarmen en beseffen dat wat onze eerdere generaties hebben “opgebouwd” een grens ruim heeft overschreden en het weer anders moet, niet terug maar anders en met voedsel wat toegankelijk is voor iedereen ipv honger creëren. Succes met deze woorden !!.
Goed en duidelijk stuk, dank je wel. Jammer dat je de slachtoffers van veehouders niet noemt, namelijk de dieren. Wat een hel waar zij in moeten leven.
Boeren moeten inderdaad concessies doen aan het dierenwelzijn om hun bedrijfsvoering rond te kunnen zetten. Dat klopt. Maar dat ze het echt slecht hebben, of zelfs in een hel leven, dat is niet zo.
Dat is voor discussie vatbaar, Marc. “Goed” en “slecht” zijn subjectieve begrippen, maar de wetenschap heeft inmiddels veel aangetoond over het rijke gevoelsleven en intelligentie van dieren. Uitsluitend zorgen voor fysiek welzijn (dat gunstig is voor economische uitkomsten) is absoluut niet voldoende om tegemoet te komen aan hun behoeften (in hun korte leven). Overigens geldt dat niet alleen voor landbouwhuisdieren, maar de intensieve veehouderij spant de kroon qua mens-centrale denken.
Overigens complimenten voor je stuk en je bereidheid je nek uit te steken.
Beste Marc,
Dank je voor je heldere en informatieve stuk. Ik vind het ook een moedig stuk.
Hopelijk komt er een oplossing voor dit complexe probleem. Ik heb er een hard hoofd in, met alweer een kabinet Rutte.
Mooi Marc, wanneer gaat dit toch eens veranderen in ieders belang? Ooit in 1989 schreef europarlementariër Herman Verbeek hier al over “In boeren handen”…. Een verantwoorde en rechtvaardige landbouw. Hoe kan de transitie echt op gang komen??
Groet Bert Guns
Ik vrees dat het de wal het schip moet keren. Eerst moet het vreselijk fout gaan. Het hele economisch systeem gaat een keer klappen, waar de landbouw ook onderdeel van uitmaakt. Pas dan kan er iets nieuws worden opgebouwd.
Maar misschien ben ik ook wel veel te cynisch.
De wal keert altijd het schip, alleen niet op het moment en de manier die voor iedereen past. Nadat het systeem geklapt is(in mijn sombere momenten bekruipt dat gevoel mij ook) zal de opbouw ook niet voor een ieder gaan zoals hij/zij voor ogen heeft.
Wat betreft dit opiniestuk, ik verwacht niet dat een dergelijk stuk meehelpt aan een oplossing, dat gebeurt zelden als er gehandeld/geschreven wordt vanuit boosheid.
Degene die vinden dat het helemaal anders moet klapt de handen er zich op stuk en degene die zeggen trots te zijn op de boer voelen zich er door aangevallen. Als het je helpt om je boosheid een plek te geven dan heeft het nog nut gehad.
Als we met elkaar nu eens met wat meer begrip naar elkaar kijken en minder wijzen naar en veroordelen verandert er misschien iets. Gezien de ontwikkelingen van de laatste jaren zal dat schip eerst enorm op de wal moeten klappen, hopelijk kunnen we daarna in ieder geval weer voor een aantal jaar wat meer in harmonie leven.
“Change the world by example, not by your opinion”
Beste Marc,
wat een duidelijk en inhoudelijk goed artikel heb je geschreven. Ik mis alleen in alle goede kritische bijdragen van jou, maar ook van goede journalisten als Theun van der Keuken, een in mijn ogen een belangrijk punt: de slechte positie van de werknemer in deze sector.
De gecreëerde krappe marges in de agrarische sector, in de breedste zin van het woord, leiden niet alleen tot een matig inkomen van de producent/boer/ondernemer, maar ook tot matige inkomens en slechte arbeidsvoorwaarden aan de kant van de werknemers. En daar hoor je momenteel helemaal niemand over!
Ik ben al 31 jaar werkzaam op Bloemenveiling Royal FloraHolland in Aalsmeer en actief als kaderlid/bedrijfsconsulent/ ledenconsulent op het steunpunt in Haarlem. Ik heb een aantal jaren geleden in het kader van een opleiding tot fotograaf ooit een eindejaarsopdracht gemaakt waarbij ik Poolse migrantenarbeiders in hun huisvestingssituatie mocht fotograferen. De omstandigheden die ik toen waarnam, de verhalen die ik toen hoorde van Polen die bijvoorbeeld voor Vion werkten, hebben mijn haren te berge laten rijzen. Google ook maar eens op Prime Champ, een champignonkwekerij die op grote schaal Poolse werkneemsters uitbuitte.
Maar ook voor de nog resterende Nederlandse werknemers in de agrarische sector is het geen vetpot. De lonen en arbeidsvoorwaarden zijn ook voor hen matig tot slecht. Het aanvullend pensioen is matig. Er heerst op veel bedrijven een angstcultuur om zaken aanhangig te maken. In sommige subsectoren (bijvoorbeeld de sector groothandel bloemen en planten) bestaat pas sinds 1998 een cao.
Hier zie je hoe agrarische ondernemingen via hun kostprijsbesparing (ingegeven door het intensieve landbouwmodel) ook via de werknemers hun “winst” binnen halen.
Mijn concrete vraag is deze: zou jij ook eens aandacht kunnen besteden aan de werknemers en de toekomst van de werknemers in deze sector?
Naar mijn mening moeten er twee dingen gebeuren:
Goed punt en zeer terecht André. Ook werknemers in de agrarische sector worden inderdaad maar al te vaak onderbetaald. Maar dat is inherent aan de hele economie: deze is gebouwdop uitbuiting. Ik schreef daar eerder dit over: https://marcvandersterren.nl/2021/09/22/we-zijn-verslaafd-aan-uitbuiting/
Die laatste zin kun je laten vervallen.
Beste Marc,
Wat een goed artikel! De neveneffecten van het huidig beleid, is dumping, dat zorgt voor verstoring van de agrarische ontwikkeling in Afrika en Latijns-Amerika, terwijl die door jouw genoemde agri-maffia inmiddels multinationals geworden zijn, en marktleiders geworden zijn in die landen, waar de winstmarges misschien nog groter zijn. Gevolg daarvan ook werkloosheid. En een van de gevolgen daarvan migratie. Ik heb zelf Tropische Landbouw gestudeerd (Landbouwstreekontwikkeling) in Deventer en ik heb een master in Rurale gebiedsontwikkeling aan de FLACSO Ecuador. Graag zou ik je willen ontmoeten om over jouw en mijn ervaringen te hebben. Ik heb jarenlang met lokale boeren in Ecuador gewerkt. Bovendien is mijn schoonvader kleinschalige boer in Ecuador op de grens met Colombia. Hij wordt ook gemangeld…
Dag Jasper,
Ik heb veel op Afrika gereisd en ik ken de neveneffecten inderdaad. Zie http://farmingafrica.net/. Daar heb ik er ook vaker over geschreven.
De inhoud is prachtig, de voorbeelden erg verhelderend, het taalgebruik te tendentieus en schreeuwerig. Dat maakt je verhaal veel minder sterk dan het had kunnen zijn.
Ik weet niet of je een online artikel achteraf nog kunt aanpassen. Maar als het kan, zou ik het taalgebruik aanpassen.
En misschien kun je ‘beschermd’ dan nog veranderen in ‘beschermt’ onder het tussenkopje ‘Perspectief’.
Dank Maarten,
Misschien heb je gelijk dat ik me veel te fel uitlaat. Maar ik heb zelden meer complimenten en waardering gekregen voor een verhaal. Misschien is juist de toonzetting wel de kracht.
Ik heb wel de tikfout eruit gehaald. 😉
Ik zou jr verhaal onmiddelijk gedeeld hebben als je die eerste 6 blokjes niet zo hatelijk richting wanhopige boeren had geschreven. Het zijn over het algemeen hard werkende trouwe mensen die misschien op de verkeerde goflengte zitten. En inderdaad in de wurggreep van de banken, melkfabrieken, veevoederbedrijven vooral ook!, en slachterijen zitten. Verder een goed verhaal
Ik denk dat de veevoerbedrijven en de contractgevers het ergste zijn.
Natuurlijk zijn het hardwerkende mensen met het hart op de juiste plek. Maar ze zitten niet alleen op de verkeerde golflengte, ze gaan gewoon veel te ver met hun acties. Door bijvoorbeeld zomaar mensen te intimideren die een andere mening hebben. Misschien ga ik ook wel te ver met mijn verhaal, maar misschien is het daarom zo succescvol. Ik heb niet eerder meegemaakt dat een verhaal zo ontzettend rondging op de socials.
Als mensen kritiek verdienen mag het gegeven worden. Daar bestaat een mooie spreuk over: als je geweld en intimidatie nodig hebt om je gelijk te krijgen heb je waarschijnlijk geen gelijk.
Hoe kijk je aan tegen gen gewassen en gemodificeerd voedsel wat volop geïmporteerd en hier geconsumeert wordt terwijl het produceren op deze manier streng verboden is voor eu boeren terwijl het wel onze kostprijs verhoogd en de burger hier geen weet van heeft.
Hoi Bert. Gentechnologie is een mooi instrument van de agri-maffia om de macht naar zich toe te trekken en boeren, burgers en natuur naar hun hand te zetten. Ik heb daar eerder over geschreven. Dit bijvoorbeeld: https://marcvandersterren.nl/2019/01/10/gentech-neemt-honger-niet-weg/
Verhelderend stuk. Dank hiervoor.
Enkele jaren geleden is er een indringende Franse film over de boer in Frankrijk uitgebracht. Daar speelt de wurggreep van de banken en supermarkten (natuurlijk) ook.
Waar is een tweet van Caroline van der Plas. Ze geeft op elke boerenactie commentaar. Duidelijkheid van haar zou niet misstaan. Of wordt ze aangestuurd door de agri- mafia en Rabobank.
Caroline van der Plas spreekt uitstekend de taal van de agri-maffia. Ze is altijd communicatie-adviseur geweest, alsook agrarisch journalist. Ze is dus een collega van me. Grote fout in de landbouwjournalistiek is dat communicatie en journalistiek over één kam worden geschoven. Veel landbouwjournalisten menen dat het hun taak is de boodschapo van de Rabobank en de andere multinationals te verkondigen.
Eerder heb ik daar dit over geschreven: https://marcvandersterren.nl/2017/01/12/the-predicament-of-agricultural-journalists/
Dank u wel voor uw heldere beschrijving. Ik ben inhoudelijk niet goed op de hoogte van de problematiek en een bezorgde burger. Ik doe mijn best om me zo goed mogelijk in te lezen en informatie op te doen. Uw artikel draagt bij aan het vormen van een beeld en kijken hoe ook ik een bijdrage kan leveren aan verandering.
Dank Danielle. Daarmee is mijn doel bereikt.
Verhelderend stuk, maar de uitdaging is de vokgende stap
Steengoed stuk Marc.
Ken je het tien stappenplan van Herenboeren? Sluit dat aan bij jouw inzichten? Mogelijk dan een partij om de krachten te bundelen. Want hoe kunnen we dit geluid luider laten horen?
Laatst via Insta/ Extinction rebellions zag ik een heel dappere boerin die dit verhaal face to face heeft verteld aan de Rabo bestuurders toen zij een vergadering hielden.
Dit verhaal, dat de boeren niet de oorzaak zijn van de problemen, maar slachtoffer van het systeem, zou veel meer verspreid moeten worden. Eerlijke prijzen en een eerlijke markt is waar we naar toe moeten.
Juist Carina. Dat tienstappenplan is zeker een stap in de goede richting.
Hallo Marc,
ik deel je opvatting dat de agrariërs vast zitten in het systeem. Ik zou hieraan willen toevoegen dat agrariërs bovenal ondernemers zijn. Dus wanneer een aanpassing in de bedrijfsvoering leidt tot een verbetering van het inkomen doen we allemaal mee. Dit perspectief mist echter volledig en nog stuitender, hier lijkt binnen het kabinet behalve wat holle woorden geen oog voor te zijn.
Ik wil wel even enkele punten rechtzetten;
niet het water uit onze boerensloten moet in de waterzuiveringsinstallaties gezuiverd worden, maar al het water dat via de riolering uit stedelijk gebied afkomstig is. Alle boerensloten voldoen hier aan de gestelde normen (die overigens veel strenger zijn dan in onze buurlanden!) echter de sloot waarop de waterzuivering loost moet uitgebaggerd om de te hoge waarden te verlagen. Wijs wel de juiste schuldige aan aub.
Als land hebben we een overschot aan stikstofdepositie. Waar de natuur echter vooral last van heeft is de verzurende NOx. In de uitlaatgassen van dieselmotoren wordt echter al jaren Adblue geinjecteerd. Deze ammoniak (!) reageert met de NOx zodat stikstofgas en water overblijven. In het stikstofbeleid tellen we echter eerst de ammoniakuitstoot uit de veehouderij op bij de stikstofuitstoot uit verbrandingsgassen (industrie, verkeer en luchtvaart) en vervolgens stellen we dat we het stikstofprobleem gaan oplossen door het verlagen van de ammoniakuitstoot. Dit gaat onze luchtkwaliteit dus echt niet ten goede komen. Ik wil ook even de luchtkwaliteit tijdens de eerste corona-lockdown in herinnering roepen…
Dan benoemt u de mestoverschotten. Door verlies van derogatie mogen de melkveebedrijven minder mest verdelen over hun percelen. Echter het grondwater onder deze percelen voldoet nagenoeg overal aan de gestelde strenge kwaliteitsnormen. Sterker nog, door meer mest af te voeren (die ik met stikstofkunstmest mag gaan vervangen, duur en afkomstig uit vervuilende industrie) kan ik de gewasonttrekking voor oa fosfaat niet eens compenseren met de huidige bemesting. Dus ik ga mijn grond nog sneller verschralen. Dit ondermijnt de kringlooplandbouw gedachte. Dit gaat me aan het hart. Ik wil graag goed voor de aan mij toevertrouwde percelen zorgen zodat ook de volgende generatie nog in staat is voedsel te verbouwen.
Ik vraag me ook af of je je realiseert dat hier al de strengste normen gelden voor het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen. Dit leidt tot een hogere kostprijs voor de producenten. Wanneer we dan vervolgens op prijs moeten concurreren met producten die niet aan deze standaard hoeven te voldoen zal het je niet verbazen welke producten bij de consument op het bord komen te liggen. Wanneer je ervoor kiest om agrariërs niet langer via subsidies te ondersteunen zul je in ieder geval moeten zorgen voor een gelijk speelveld in de markt. Maar begrijp me goed, van mij mogen de subsidies weg mits producten die niet aan onze standaard voldoen dan ook niet langer geïmporteerd mogen worden. Dat zal dan leiden tot hogere voedselprijzen in onze regio en we zullen de voedselmarkt in de Afrikaanse regio minder verstoren.
Dank Ellen voor de zeer nuttige aanvullingen.
Ik woon zelf als burger in een Brabants dorp. Had ook veel ooms en later neven die in de jaren zeventig de eerste overstap maakten na wat nu een failliet systeem blijkt. En ook nu nog met een broer en zwager in de agrisector werkzaam vind ik jouw stuk bijzonder duidelijk en verhelderend. Maarten hierover informeren, wat ik altijd deed om hun blik te verruimen wordt niet op prijs gesteld. Daarmee ben ik gestopt alhoewel dit artikel héél verhelderend zou werken.
Zeer helder verhaal waar een nitwit als ik iets mee kan. Waarvoor dank!
Goed verhaal.
Conclusie: breek de macht van de agri maffia en de supermarkten.
Hoe ?
Schaf de ACM authoriteit consument en markt af.
Alleen een ACM voor bedtijvrn met ern omzet boven 1 miljard euro.
Reden: de ACM bevoordeelt de grote bedrijven over de rug van het MKB, de boeren, zorgverleners, flex, zzp’ersetc.
Al deze kleine dpelers worden door de ACM verboddn samen te werken rn samen te ondrthandelen. De grote bedrijvrn legt de ACM gern sttobreed in de weg. Dit moet stopprn.
De boer krijgt 28 cent voor een liter melk. Wanneer ze samen onderhanddlen kan dit 50 cent worden. Dan zijn er gern mega bedrijven nodig . Minder stikstof en betere natuur.
Klopt helemaal. De supermarkten hebben samen nog maar zes inkooporganisaties. Als zes paprikakwekers de handen ineen dreigen te slaan, krijgen ze de ACM op hun dak.
Veel waardevolle inzichten op deze pagina! Wordt in de media 0 aandacht aan besteed. Is dit het beroemde propagandamodel van Noam Chomsky? Dat eigenaars van media, adverteerders, afhankelijkheid van PR, meningen om de media heen, en taboes (woke), bepalen waar de media aandacht aan geeft, en op welke manier? De kritiekloosheid van actualiteitenprogramma’s? Hebben we wel vrije media? Vrije wetenschap: Wetenschap die ook met open vizier de alternatieve landbouwvormen onderzoekt? Ik denk het niet. Macht en geld bepaalt de focus, overal.
Daar heb je misschien wel een punt. Voor agrarische media geldt dat in elk geval. Ik heb daar ooit dit verhaal over geschreven: https://marcvandersterren.nl/2017/01/12/the-predicament-of-agricultural-journalists/.
Of het met de algmenene media ook zo erg is, weet ik niet, maar het speelt zeker een rol.
Dank voor dit goede stuk Marc!
Wat ik helaas mis is niet Caroline maar de ernstige gevolgen voor de dieren die onder erbarmelijke omstandigheden gehouden worden en met hun lijden en dood aan dit systeem mee betalen. Misschien kun je daar in een volgend stuk aandacht aan besteden ?
Anne Hanssen
Dierenarts
Zoals ik in een van de eerdere reacties al aangaf klopt het dat boeren concessies doen aan het dierenwelzijn. Dat is een kwalijke zaak. Maar ze voldoen wel zo’n beetje aan de hoogste welzijnseisen van Europa en dat de omstandigheden echt erbarmelijk lijkt mij overdreven.
Blij om dit geluid uit de boerenhoek te horen. Als burger-consument ben ik al sinds de jaren zeventig bezig om dit aan de kaak te stellen (gelukkig niet in m’n eentje), met het oog op de water- en luchtkwaliteit, voedselzuiverheid en bodemvervuiling. Hoop dat er nu eens een integrale aanpak komt voor de vervuiling in de breedste zin, met het klimaatprobleem als gevolg.
Ik ga zeker je andere artikelen ook lezen en dank je voor dit geluid!
Helder en duidelijk. Mijn gedachten richtingen over de landbouw in Nederland lopen wonderbaarlijk parralel. Dat geeft mijn overtuigingen een boost.
Met name Werken in de Landbouw of voor de landbouw.
De schaalvergroting, waarin alle partijen die voor de landbouw werken profiteren maar er steeds minder mensen ” in ” de landbouw willen werken. Gemiddelde leeftijd boer 60 jaar wereldwijd.
De marketing communicatie ” gewas beschermingsmiddelen ” ipv landbouwgif.
De angst voor het functioneren van de natuur. Schimmels in de bodem die water en mineralen aanvoeren als het bodemweb in stand blijft. Het weinige onderzoek hierna.
conclussie.
De innovatie door laten gaan en gangbare lanbouw in afgesloten laboratorium omgevingen plaats laten vinden: verticale landbouw en kweekvlees o.a. Afgesloten van buitenlucht, gezond bodemleven en open water.
Iedereen die natuurinclusieve echte Land “bouw ” wil uitvoeren op de volle grond en in de buitenlucht dat laten doen. Een boer die echt geeft om zijn dieren en land pleegt geen roofbouw op bodem, lucht en water, en zorgt dat zijn dieren in een zo natuurgetrouwe mogelijke omgeving leven.
Uitstekend artikel. Dit soort artikelen hebben we nodig om de gevaarlijk wordende polarisatie tegen te gaan. Nederland is vóór boeren, liever juist meer boeren dan minder boeren. Maar boeren die boeren op een andere manier dan nu. De politiek speelt al decennia een kwalijke rol, Henk Bleker en CDA voorop, met in hun rug alle genoemde partijen die niet het belang van de boeren voor ogen hebben. Voor echte verandering is het nodig dat boeren dit gaan zien en het probleem bij de verantwoordelijke partijen neerleggen. Helaas zien we dit nog niet gebeuren.
En verder is het beeld onjuist dat alleen steeds de boeren getroffen worden. Het systeem waardoor zij gedwongen worden steeds groter te worden, heeft decennia geleden ook al geleid tot outsourcing van productie in de industrie. Talloze werknemers in het westen zijn slachtoffer van reorganisaties, werden werkloos (wat volgens de verdienende dienstverleners vooral een kans was om je te ontwikkelen), en kwamen terecht in ‘een leven lang leren’. Veel mensen hebben meer dan een baan om rond te kunnen komen. Ook een vorm van schaalvergroting die een vorm van ‘race to the bottom’ is. Een leven lang leren, tegen de klippen op, ‘flexibel’ leren zijn, is het gevolg van het meedoen in een geglobaliseerd systeem waar alleen de prijs telt. Het is een leren dat als een ‘vechten tegen de bierkaai’ je leert je zelf te handhaven, meestal voor korte tijd, tot het volgende ontslag, de volgende reorganisatie.
Het échte leren zijn we verleerd. Dat is het leren omgaan met de natuur. Voor boeren is dit: hoe verdien ik een inkomen binnen een model dat de natuur geen geweld aan doet. Denkend vanuit boerenverstand, weten veel boeren wel hoe dit model er ongeveer uit kan zien. Maar hiervoor is echte kennis nodig, van biologie met name. Niet het lezen van draaiboeken van de erfbetreders. Het leren van die kennis is leuk, het gaat stapsgewijs, proefondervindelijk, vanuit schade en schande, door met elkaar te overleggen, niet met de erfbetreders, maar met elkaar, boeren onderling, of met de dorpsgenoten. Het gesprek is inspirerend, geeft energie, iedereen wordt er beter van, je slaapt beter als boer. Er zijn initiatieven als Land van Ons. Zij proberen landbouwmodellen uit en de boer weer bij de maatschappij te brengen en daarbij te helpen. Ook initiatieven als Caring Farmers zijn interessant. De weg naar de toekomst ligt open, maar niet via verdere schaalvergroting.
Doorwrocht verhaal – twee maal gelezen. Prima analyse, voor zover ik kan beoordelen. Wat mij betreft valt er wèl op de stelligheid van een aantal passages afbreuk te doen. Wat mij echt stoort is een van de beginzinnen in een der laatste alinea’s. ‘Hoog tijd voor een andere overheid’. Ja, zo ken ik er nog een paar. Waar dan , hoe dan?
En als het over ‘grootverdiener’ Rabobank gaat had ik wel iets willen lezen over de predikende rentmeester van het CDA, Herman Wijffels (directievoorzitter 86-99). Je schrijft immers zelf dat het eerder een opiniërend dan journalistiek stuk is? Best verwoord, trouwens!
Last but not least: hoest nu met familie en vrienden?
Dag Pieter. Met familie en vrienden gaat het best redelijk. Dank je. Ik kan alleen niet met iedereen over politiek praten.
Sterk artikel met veel argumenten ‘er boenk op’ zoals men dezer dagen in Vlaanderen placht te zeggen. Ik werk al vele jaren met boeren samen rond milieu, natuur… in de landbouw. En heb de situatie algemeen enkel zien verslechteren. Maar nu mijn punt (wat ik mis in het artikel): denk je nu echt dat landbouwers gaan ‘de-sizen’ (in oppervlakte of intensiteit) als ze meer winstmarge zouden krijgen? Ik denk eerlijk gezegd van niet. De meeste (!) boeren hebben het financieel echt niet slecht. Als ik hun woonhuizen betreedt en de wagen (s) op het erf zie, de veelal meerdere nieuwe tractoren met de nieuwste snufjes… En wie wil er altijd meer? Voornamelijk mensen die al veel hebben. In elk decennium zijn er wel enkele ‘vette’ varkens-, melk-, aardappel- of melkjaren. Dan strijken die landbouwers enorm veel op. En ze hopen natuurlijk dat dat meerdere keren in een decennium gaat gebeuren in de toekomst. De boer blijkt ook enorm verwend met subsidies. Voor een strookje armzalig ‘buffer’gras of opgefokte bloemen (de bloemzadenfabrikant moet er toch ook iets aan verdienen) scheppen ze tussen 1500 en 2000 euro per jaar per ha hier in Vl.. Dan moet je op termijn niet meer verwachten dat ze nog ergens een haagje enz…willen planten zonder er een pak geld voor te krijgen Die subsidies leiden bij velen tot een ideefix ‘voor elke milieu of natuurmaatregel verdien ik het er veel aan te kunnen verdienen’ tot ‘voor minder milieuvervuilend te werken verdien ok het om zwaar gefinancierd te worden’ Ok een landbouwer werkt hard maar doen de meesten onder ons dat niet? Landbouwers zijn in mijn ogen geen slachtoffers van banken of meststofbedrijven of supermarkten maar zijn nu dikwijls heel kwaad omdat ze vrezen hun (over) investeringen niet te kunnen afbetalen. ‘Het zot in de kop gekregen’ na enkele jaren met mooie winstmarges en praatjes ( ok van Boerenbond en consoorten hier) dat ze met verdere schaalvergroting en dus investeringen wel eens snel heeeel rijk zouden kunnen worden. Dus uiteindelijk toch veel meer ‘eigen schuld dikke bult’. Een constructieve bijdrage? Vb belast boeren extra boven x ha grond of x dieren. En geef extra steun voor kleinere bedrijven. En uiteraard is het voornaamste daarbij het moeilijkste: garandeer ‘eerlijke’ winstmarges met ev. zelfs minimum marges. Maar waarom zou dat niet kunnen gezien het GLB al zoveel reguleert in Europa? ps ik spreek hier zeker niet voor alle boeren maar wel voor de nu bijna allemaal vrij grote bedrijven.
Ik vrees dat je gelijk hebt Egbert. Daarom zou de overheid een belangrijke rol moeten spelen. In plaats van alles aan de markt over te laten, zouden ze veel meer beleid naar zich toe kunnen halen. Het komt er nu dan ook op aan dat onze overheid niet toegeeft aan de felle protesten. ( Het zou ook te gek zijn als de grootste schreeuwers gelijk zouden krijgen.)
vraagje aan site beheerder hoe komt het dat ik mijn eigen reactie waar Marc net op repliceerde hier niet kan lezen? Sorry maar ben niet erg vertrouwd met facebook…
Wat ik vnl wil zeggen Marc en dat lees ik ook in de reacties hier en vrijwel overal elders.. is dat de landbouwer ook hier altijd ‘slachtoffer’ is
en ‘gedwongen’ is in huidig landbouwmodel. Door beleid belangenorganisaties… Dat speelt uiteraard mee maar ik hoor of lees vrijwel nooit dat heel veel boeren daar ‘wat graag’ in zijn meegegaan en nog graag meegaan. Om een misschien niet fraaie reden die blijkbaar vrijwel niemand wil of durft uitspreken: zuiver winstbejag.
Beste Marc, een mooi en duidelijk betoog.
ik moest wel even glimlacht na het lezen van:
“Zo maakt de Rabobank zijn naam waar: Rabo betekent immers beroving in onder meer het Baskisch”
Deze betekenis is waarschijnlijk meer toeval, naar mijn mening is deze naam ontstaan na het in 1972 samen gaan van de Raiffeisenbank en de Boerenleenbank.
Je hebt gelijk Koos. Dat is geen mening, dat is algemene kennis. Maar ook toen hadden ze zich kunnen bedenken dat die naam klinkt als het Engelse robbing of het Duitse Rauben. Maar daar hebben ze toen vast geen acht op geslagen.
Uitstekend artikel! Nederland is een paradijs voor grote investeerders geworden maar onze boeren zijn daarvan het slachtoffer. En niet alleen zij, maar ook onze huisartsen, en vele andere hardwerkende vakmensen. En alle starters, die geen huis kunnen kopen.
Ik heb met plezier een bijdrage overgemaakt.
Hartelijk dank! En je hebt helemaal gelijk. Het is een systeemfout die veel verder reikt dan enkel de landbouw.
Ik heb het artikel even vlug doorgescand…. kan niet slapen
lees het morgen aandachtiger
maar zag al, goed geschreven door iemand die durft na te denken en durft te onderzoeken.
Ik maak deel uit van Korte keten zeker (W)eten
http://www.korteketenzekerweten.nl
Ik ben onder andere onder de indruk van het overtuigende boek van Meino Smit die aantoont dat we juist eer moeren nodig hebben voor het herscheppen van een gezonde wereld.
Wij buigen ons over het opzetten van een aantal grotere en kleinere bijeenkomsten voor verschillende doelgroepen
boer/bestuurders van overheid en natuurorganisaties
boer/consument
onderwijs
we denken na over uit te nodigen sprekers
zou je ook een verhaal kunnen vertellen om mensen beter bewust te maken van de oplossingen die er bestaan?
Dag Judith,
Dank voor je bericht, ik stuur je een email.
Ik sluit me volledig aan bij alle complimenten voor dit prachtige artikel. Jammer dat ik het nu pas tegen ben gekomen.
Als boerenzoon uit dezelfde regio in Limburg, kan ik ook geheel meevoelen met je wanhoop en woede. We hebben ook samen opgetrokken om dit onrechtvaardige achterliggende Europese handels en landbouwbeleid te veranderen, via o.a. bewustwordingsbijeenkomsten met boeren- en maatschappelijke organisaties.
Er zijn gelukkig ook (gangbare) boerenorganisaties zoals Biologisch-Dynamische Vereniging, Nederlandse Akkerbouw Vakbond en Nederlandse Melkveehouders Vakbond die al decennia pleiten voor een rechtvaardig handelsbeleid en GLB binnen Platform Aarde Boer Consument.
Met hen hebben Agractie NL en Dutch Dairymen Board zich aangesloten bij de Landbouwcoalitie voor Rechtvaardige Handel, en proberen we in ieder geval oneerlijke verdragen als EU-Mercosur en CETA tegen te houden.
Maar helaas bereikt de noodzaak van de hervorming van het Europese handels- en landbouwbeleid, nog nauwelijks de tafels van de onderhandelingen voor een nieuw Landbouwakkoord. Al doet de NAV zijn best, zie: https://www.nav.nl/2023/01/voorstellen-markt-en-prijsbeleid-juist-nu-2/
Ook in de toekomstvisie van minister Adema ontbrak die noodzaak. Zie hier een analyse hiervan: https://aardeboerconsument.nl/wp/wp-content/uploads/2023/04/22-11-26-Reactie-GG-op-Kamerbrief-minister-Adema-Toekomst-Landbouw.pdf
Daarmee dreigt ook in dit Landbouwakkoord – als het er al komt – het broodnodige perspectief voor boeren te ontbreken, waarin ze eerlijk en kostendekkend betaald worden voor een zo milieu- en diervriendelijk mogelijk product. Dan kunnen de GLB-subsidies vooral worden gebruikt om boeren te betalen voor hun groene diensten aan de maatschappij, zodat ook boeren met minder dieren een goed verdienmodel over houden.
Over Mansholt wil ik nog opmerken, dat hij in 1991 met (toekomstig minister) Cees Veerman, terecht een groot tegenstander was van de liberalisering van de handel in landbouwproducten en de hiermee samenhangende hervorming van het GLB. Zie dit gezamenlijke artikel in NRC: https://www.nrc.nl/nieuws/1991/10/15/liberalisering-doet-boer-en-milieu-de-das-om-voedsel-6983662-a1209605?t=1683888645
1992 was daarmee het beslissende keerpunt, want toen sloten de EU en VS het Blair House Agreement, op weg naar het Agreement on Agriculture binnen de WTO in 1995. In de jaren erna werd alle marktregulering afgeschaft, met als dieptepunt de afschaffing van de melkquotering in 2015. NMV waarschuwde al in 2007 dat het een historische vergissing zou worden. Zie: https://nmv.nu/wordpress/wp-content/uploads/2016/11/NMV-rapport-Afschaffing-vd-melkquotering-een-historische-vergissing.pdf
Maar de zuivelindustrie NZO (met destijds Tjeerd de Groot als directeur) en LTO (‘bevrijdingsdag), lobbyden voor afschaffing van de melkquotering, en kregen hun zin. Het was mede de oorzaak van de fosfaat- en huidige stikstofcrisis. Dat dit inderdaad een historische vergissing was wordt inmiddels breed erkend, dat we een vergelijkbare productiebeheersing in de EU zouden moeten (her)invoeren binnen de gehele veehouderij en akkerbouw, helaas nog niet…
Het kan nog steeds anders, hopelijk zorgt een mogelijke afwijzing van EU-Mercosur, voor meer aandacht voor de alternatieven.
Zie voor meer informatie over zo’n breed gedragen alternatief (van boeren- en maatschappelijke organisaties en FNV: https://handelanders.nl/geslaagde-lancering-publicatie-in-nieuwspoort/
Of: https://www.voedselanders.nl/zonder-hervorming-eu-landbouw-en-handelsbeleid-geen-milieuvriendelijk-en-rechtvaardig-voedselsysteem/
26 mei praten we hier verder over door tijdens de netwerkbijeenkomst van Voedsel Anders NL, zie: https://www.voedselanders.nl/voedsel-anders-netwerkbijeenkomst-26-mei-2023/